Ne Yazsam Ki…

Ülkemin neresinden tutsam elimde kalıyor. Haykırasım var ancak ne işe yarar onu da bilmiyorum.Kendi dertlerimizi unutup toplum dertlerini öne aldığımız ve sanki daha önceden yaşadığımız günlerin gerisin geri, önümüze çıktığını düşündüğüm bir metaforun içinde hapis kaldığımızı hisseder gibiyim…Güzel ülkemin neyine yanacağımı, Vallahi de Billahi de şaşırdım.İçinde türlü canlıları barındıran ormanlarımızın çatır çatır yanmasına mı, önüne gelinin tutuklanmasına mı, liselerin  2 yıl olması için yapılan çalışmalara mı, yoksa 9.sınıfta dersi kalanların  borçlu geçip bir üst sınıfa geçilmesi için yapılan hazırlıklara mı ya da üzerinde Atatürk baskılı tişörtü gördüğü için “sen Atatürk’ü seviyor musun?” Diye soran zihniyet mi,   en fenası ve kahredicisi el bebek gül bebek büyüttüğümüz   evlatlarımızın bir nedenden dolayı şehit olmasına mı? 12 şehit dile kolay, milyonlarca hektar orman dile kolay, yozlaşmaya yüz tutmuş eğitim…Binlerce daha ilk aşamayı geçememiş sosyal-duygusal gelişimi yetersiz bir nesil…Dile kolay….  O yüzden ne yazasım var ne konuşasım… En zararsızı gelin biraz sizlerle tarihi karıştırıp, azıcıkta felsefe yapalım. Bütün yazdıklarım sosyoloji de ve felsefe de gördüğümüz ders notları, yani benim yorumlarım değil. Sadece derleyip toparladım. Zira tarih her zaman olduğu gibi tekerrürden ibaret… Bu tekrarları da hep yaşayan canım ülkem…  Geçen yazımda sizlere yeni bir kavramdan üstün körü bahsetmiştim. Zira bende zaman içinde bana öğretilenleri unutmaya başladım. Ancak sayenizde, yazı yazmak için araştırdığım vakit unuttuklarım karışma geliyor ve hatırlama şansım doğuyor. Evet, yeni terimimizin adı “Tiran” bakalım bu terimin tarihçesi nedir ve sosyolojik-felsefi açıdan neyi ifade ediyor.  Tiran Nedir? (TDK) Siyasal gücü ele geçiren, onu kötüye kullanan kimse.Tiran (Grekçe: τύραννος, tyrannos), hukuk ve anayasa kurallarından bağımsız bir yönetim biçimi sergileyen önder. Terimin kökeni Klasik Yunanistan’a dek uzanmaktadır. Tiranlar genellikle zalim olarak tasvir edilirler ve konumlarını baskıcı yöntemlere başvurarak muhafaza ederler.Orijinal Yunanca terim, “anayasal hakkı olmadan iktidara gelen mutlak bir hükümdar” anlamına gelmekteydi,  fakat kelime Arkaik ve erken klasik dönemlerde daha tarafsız bir bağlama sahip olmuştu.  Bununla birlikte, Yunan filozof Platon tyrannos’u(tiran) olumsuz bir yönetim biçimi olarak görmüştür ve felsefenin siyaset üzerindeki belirleyici etkisi nedeniyle tiranlığı “bir devletin dördüncü ve en kötü bozukluğu” olarak kabul etmiştir. Tiranlar “yargılamanın aracı olan güçten”, yani akıldan yoksundur. Zalim insan köleleştirilmiştir çünkü onun en iyi parçası (akıl) köleleştirilmiştir ve aynı şekilde zalim devlet de köleleştirilmiştir çünkü o da akıl ve düzenden yoksundur. Platon ve Aristoteles’e göre; aldığı kararlarda hukuk dışına çıkan, egemenliği altındakilerden çok kendi hakkını gözeten, başkalarına olduğu kadar kendi halkına da şiddet gösterenler tiran olarak tanımlanır.  Tiranlık suçlamaları çeşitli hükumet türlerine uygulanabilir: Tek bir kişi tarafından yönetilen hükümete (Otokrasi) Azınlık tarafından yönetilen hükümete (Oligarşide, Azınlığın tiranlığı) Çoğunluk tarafından yönetilen hükümete (Demokraside, Çoğunluğun tiranlığı) Tiran, genellikle halkın rızası olmadan ya da zorla iktidarı ele geçiren ve baskıcı, otoriter bir yönetim biçimi sürdüren tek bir lider için kullanılan bir kavramdır. Tiranlar, çoğu zaman halkın haklarını ve özgürlüklerini kısıtlayan, gücü elinde tutmak için şiddet veya korku kullanan yöneticilerdir. Tarihi Kökeni Antik Yunan’da “tiran” (tyrannos) kelimesi, başlangıçta kötü bir anlam taşımazdı. Halkın desteğiyle gelen ama soyluların gücünü kıran liderler için kullanılırdı. Zamanla bu kişiler zorbalığa, baskıya ve tek adam yönetimine yöneldikçe, kelime olumsuz bir anlam kazandı. Tiranın Özellikleri ;  Demokrasi karşıtıdır. Gücü paylaşmaz. Sınırsız otorite ister. Halkı baskı altında tutar. Muhalefete izin vermez. Propaganda ve korku kullanır. Sık sık hukuk kurallarını çiğner.  Felsefi ve Siyasi DüşüncelerPlaton: “Tiranlık, demokrasinin yozlaşmış bir hali olabilir” der. Tiran, halkın zaaflarını kullanarak başa geçer ama sonra baskıcı olur. Aristoteles: “Tiranlık, monarşinin bozulmuş biçimidir.”Yani bir kişi sadece kendi çıkarı için yönetiyorsa, bu tiranlıktır. Machiavelli: “Güçlü bir lider gerekebilir ama bu liderin tiranlaşması tehlikelidir.” Meşruiyet önemlidir. Tiran ile Benzer Kavramlar: Despot, Sert ve baskıcı yönetici. Diktatör, Yasal yollarla ya da darbe ile iktidara gelip baskı uygulayan lider. Otokrat, tüm gücü tek elde toplayan kişi SOSYOLOJİK AÇIDAN TİRANLIK1. Toplumsal Koşullar Tiran Yaratır mı? Tiranlar genellikle belirsizlik, kriz ve kaos dönemlerinde ortaya çıkar. Bu dönemlerde halk: Güçlü bir lider arayışına girer. Düzeni sağladığı sürece özgürlüklerinden feragat etmeye razı olur.Max Weber’e göre bu durum “karizmatik otorite” ile açıklanabilir: Halk, olağanüstü kişilik özelliklerine sahip olduğuna inandığı bir lideri kutsal görür ve sorgulamadan izler. 2. Modern Toplumda Tiranlık Nasıl Yaşar? Tiranlık, modern çağda açık bir diktatörlük gibi görünmeyebilir: Medya manipülasyonu, Yasama ve yargının etkisizleştirilmesi, “Demokrasi” görüntüsü altında halkın kontrolü.Antonio Gramsci, bu tür durumları “hegemonya” kavramıyla açıklar: Baskı sadece fiziksel değil, fikirsel ve kültürel yollarla da yapılabilir.  3. Toplumun Rolü: Sosyolojiye göre tiran sadece bir kişi değil, bir sistemin ürünüdür. Toplum: Susarak, tepki vermeyerek,korkarak veya menfaat için destek olarakbu yönetimi sürdürülebilir hale getirir.Zygmunt Bauman’ın dediği gibi: “Tiranlık sadece tiranla değil, tiranı izleyen kalabalıkla da ilgilidir.”  FELSEFİ AÇIDAN TİRANLIK1. Platon’a Göre Tiranlığın Doğuşu: Platon, “Devlet” adlı eserinde yönetim biçimlerini hiyerarşik olarak sıralar:Aristokrasi → Timokrasi → Oligarşi → Demokrasi → TiranlıkDemokrasi, özgürlüğü abartarak disiplinin ve düzenin yok olmasına neden olur.Halk, özgürlük adına güçlü bir kurtarıcı ister — bu kişi tiran olur.Tiran, önce halkın gözünde “kurtarıcı”dır, sonra “zorba”ya dönüşür. Platon’a göre tiran, kendi tutkularının esiridir. Ruhunun en alt kısmı (arzular) diğer iki kısmı (akıl ve irade) yönetir. 2. Aristoteles’e Göre Tiranlık: Aristoteles, yönetim biçimlerini “ortak yarar” veya “kişisel çıkar” temelli olarak sınıflandırır:Monarşi (tek kişinin halk yararına yönetmesi)Tiranlık (tek kişinin kendi çıkarına yönetmesi)Tiran için önerdiği çözüm: Halkın siyasi katılımının artması,orta sınıfın güçlenmesi 3. Machiavelli ve Gerçekçilik: Machiavelli, tiranlığı desteklemez ama bazen “amaç için araç gerekebilir” der. Bir liderin iktidarı korumak için zalimleşmesi gerekebilir ama bu sürekli olmamalıdır.“İnsanlar ya sevilmeli ya da korkutulmalıdır; ama ikisi birden zor olduğu için, korku daha güvenilirdir.”— Machiavelli, Prens 4. Hannah Arendt ve Totalitarizm: Yüzyıl filozofu Hannah Arendt, tiranlığın modern versiyonunu “totaliter rejimler” olarak tanımlar. Ona göre: İnsanların birey olmaktan çıkarılıp, kitlelere indirgenmesi, gerçekliğin çarpıtılması (propaganda), sürekli bir düşman yaratılması,totaliter tiranlığın yapıtaşlarıdır. Özetle : Sosyolojik Tiran, kriz dönemlerinin ve toplumsal yapıların ürünüdür. Felsefi Tiran, ruhsal bozulma (Platon), yönetim yozlaşması (Aristoteles) veya stratejik bir gereklilik (Machiavelli) olarak ele alınır.Modern yorumlar da Gramsci, Bauman ve Arendt gibi düşünürler, tiranlığı sadece kişiye değil, sistemi meşrulaştıran ideoloji, medya, halk davranışı gibi geniş çerçevelerle değerlendirir. Son Söz: Yazımın da başında yazdığım gibi Tiran terimi yüzyıllar önce tanımlanmış TDK sözlüğüne de girmiş ayrıca felsefi ve sosyolojik açıdan da üzerine oldukça fazla düşünülmüş bir kavramdır. Yine başta da yazdığım gibi Tarih tekerrürden ibaret. Sadece tarih sayfalarında yerini almış bir terimi tekrar hatırlatmak istedim hep bu… Öncelikle hem şehitlerimiz için hem de yanan ormanlarımızda ki her bir ağaç ve canlı için Ülkemizin başı sağ olsun. Şehitlerimizin mekânı cennet olsun.     Şimdilik her zaman olduğu gibi hoşça kalın, akıl ve beden sağlığınızı korumaya çalışın!